ANALIZA
OŚ PRIORYTETOWA 9 WŁĄCZENIE SPOŁECZNE
Działanie 9.2 Dostęp do wysokiej jakości usług społecznych
W ramach analizy dla działań przewidzianych w osi priorytetowej nr 9 objętych mechanizmem Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych zdiagnozowano problem osób zagrożonych wykluczeniem społecznym na obszarze Aglomeracji Jeleniogórskiej.
Zjawisko wykluczenia społecznego dotyczy w pierwszym rzędzie grup społecznych dotkniętych bezrobociem, ubóstwem, niepełnosprawnością oraz ludzi starszych.
Zjawisko bezrobocia nie tylko samo w sobie jest problemem społecznym, ale leży także u podstaw wielu innych problemów społecznych. Długotrwałe bezrobocie związane jest z obniżeniem standardu materialnego życia nie tylko samego bezrobotnego, ale i całej jego rodziny. Stąd bardzo często obszary długotrwałego bezrobocia pokrywają się w danym społeczeństwie z obszarami ubóstwa. To z kolei może powodować rozprzestrzenianie się rozmaitych patologii społecznych, rozpad rodziny, obniżenie zdrowotności społeczeństwa. Nawet krótkotrwały okres bezrobocia nie pozostaje bez wpływu na kondycję psychiczną osób dotkniętych tym problemem.
Na rozmiar zjawiska bezrobocia wpływają przede wszystkim czynniki społeczne
i ekonomiczne. Bezrobocie zależy zatem od systemu gospodarczego i aktualnie prowadzonej polityki krajowego i lokalnego rynku pracy. Związane jest to zwykle z poziomem nowych inwestycji i trwałym zatrudnianiem pracowników w nowo powstałych zakładach pracy sektora publicznego lub prywatnego.
Wskaźnik bezrobocia mierzony udziałem liczby zarejestrowanych bezrobotnych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym w Aglomeracji Jeleniogórskiej w 2013 r. (11,6%), był znacznie wyższy niż w województwie dolnośląskim (8,2%). Wartości wskaźnika bezrobocia dla poszczególnych gmin i miasta na prawach powiatu oraz województwa dolnośląskiego przedstawiono w tabeli poniżej.
Tabela 1: Wskaźnik bezrobocia w latach 2009-2013 w poszczególnych gminach AJ oraz województwie dolnośląskim
Jednostka terytorialna | ogółem | mężczyźni | kobiety | |||
2009 | 2013 | 2009 | 2013 | 2009 | 2013 | |
% | % | % | % | % | % | |
DOLNOŚLĄSKIE | 7,7 | 8,2 | 7,3 | 7,7 | 8,1 | 8,8 |
Karpacz | 8,1 | 7,4 | 8,4 | 7,2 | 7,8 | 7,6 |
Kowary | 10,6 | 9,4 | 11,1 | 9,3 | 10,1 | 9,6 |
Piechowice | 7,1 | 8,3 | 6,7 | 8,0 | 7,5 | 8,6 |
Szklarska Poręba | 8,0 | 8,3 | 8,8 | 9,7 | 7,3 | 6,8 |
Janowice Wielkie | 9,1 | 10,3 | 9,9 | 10,4 | 8,0 | 10,2 |
Jeżów Sudecki | 7,5 | 7,9 | 7,3 | 7,7 | 7,6 | 8,2 |
Mysłakowice | 10,6 | 9,5 | 11,2 | 9,5 | 10,0 | 9,5 |
Podgórzyn | 8,4 | 9,8 | 8,8 | 9,6 | 8,0 | 9,9 |
Stara Kamienica | 10,0 | 10,0 | 9,4 | 8,7 | 10,7 | 11,5 |
Gryfów Śląski | 10,6 | 12,1 | 11,0 | 11,4 | 10,1 | 13,0 |
Lubomierz | 12,9 | 14,6 | 12,0 | 13,7 | 13,9 | 15,6 |
Mirsk | 12,6 | 14,6 | 13,6 | 15,5 | 11,6 | 13,5 |
Wleń | 12,9 | 13,6 | 12,5 | 12,1 | 13,3 | 15,5 |
Wojcieszów | 16,2 | 17,9 | 16,0 | 15,7 | 16,5 | 20,4 |
Złotoryja | 10,9 | 12,6 | 11,3 | 12,5 | 10,6 | 12,8 |
Pielgrzymka | 15,0 | 17,3 | 13,6 | 15,3 | 16,6 | 19,9 |
Świerzawa | 17,0 | 18,7 | 16,4 | 16,8 | 17,7 | 21,0 |
Jelenia Góra | 6,4 | 6,5 | 6,6 | 6,7 | 6,3 | 6,3 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL.
W 2009 i 2013 roku wskaźnik bezrobocia w większości gmin Aglomeracji Jeleniogórskiej wykazywał tendencję wzrostową – 14 gmin, w tym również miasto na prawach powiatu Jelenia Góra. W czterech gminach nastąpił spadek wskaźnika bezrobocia, największy spadek odnotowano w gminie miejskiej – Kowary. W gminie miejskiej – Karpacz, gminie wiejskiej – Jeżów Sudecki oraz mieście na prawach powiatu – Jeleniej Górze wskaźnik bezrobocia był niższy niż wskaźnik bezrobocia dla województwa dolnośląskiego.
Analizując wskaźnik bezrobocia odnoszący się do struktury płci, obniżenie wskaźnika bezrobocia w przypadku mężczyzn nastąpiło w 7 gminach Aglomeracji Jeleniogórskiej. Natomiast w odniesieniu do kobiet spadek wskaźnika bezrobocia nastąpił w 2 gminach Aglomeracji jeleniogórskiej. Wyższy odsetek bezrobocia wśród kobiet niż mężczyzn na terenie Aglomeracji Jeleniogórskiej potwierdzają wskaźniki bezrobocia w poszczególnych gminach AJ w roku 2013.
Wykres 1. Odsetek bezrobotnych kobiet i mężczyzn w stosunku do ogółu bezrobotnych w roku 2013 w poszczególnych gminach AJ
Problem bezrobocia można również zobrazować poprzez zmiany zachodzące w liczbie osób bezrobotnych w Aglomeracji Jeleniogórskiej
Tabela 2.Zmiany liczby osób bezrobotnych w Aglomeracji Jeleniogórskiej w latach 2009 i 2013
Kategoria | 2009 | 2013 | 2009=100 | Przyrost absolutny |
Liczba osób bezrobotnych w AJ | 12 701 | 13 098 | 103,13 | 397 |
Liczba osób bezrobotnych w WDL (os.) | 146 260 | 153 558 | 104,99 | 7 298 |
Udział AJ/WDL (%) | 8,68 | 8,53 | x | x |
Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL.
Liczba osób bezrobotnych w Aglomeracji Jeleniogórskiej w 2013 r. w relacji do 2009 r. wzrosła o 3,13%, a w województwie dolnośląskim o 4,99%.
Za istotny problem obszaru AJ uznaje się bardzo wysoki wskaźnik osób bezrobotnych powyżej 50 roku życia. Na koniec grudnia 2013 roku osoby po 50 roku życia stanowiły 37,2% ogółu bezrobotnych zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy w Jeleniej Górze. Najwyższy odsetek bezrobotnych powyżej 50 roku życia w ogólnej liczbie bezrobotnych utrzymuje się w Jeleniej Górze. Odsetek tych osób zwiększył się z 38,5% w grudniu 2012 r. do 39,7% w końcu grudnia 2013 r. Dla porównania: liczba bezrobotnych powyżej 50 roku życia w kraju osiągnęła poziom na koniec grudnia 2013 r. – 24,3%.
Stąd tak ważne inwestycje w ramach priorytetu Aktywna integracja, gdzie rekomendowane jest poszerzenie oferty edukacyjnej AJ o projekty edukacji osób w wieku 50+, zwłaszcza z uwzględnieniem rozwoju kompetencji cyfrowych, dopasowane do potrzeb tej grupy wiekowej, zarówno w formie kształcenia ustawicznego jak i dedykowanych szkoleń.
Kolejna grupą zagrożoną wykluczeniem społecznym są niepełnosprawni. Skalę problemu obrazować może sytuacja w mieście na prawach powiatu – Jelenia Góra.
Na dzień 31 grudnia 2014 r. ilość mieszkańców powyżej 16 roku życia wynosiła 68.645 osoby, a liczba niepełnosprawnych 10.298, co stanowi 15% tej grupy mieszkańców Jeleniej Góry. Tak duża liczba osób niepełnosprawnych powoduje konieczność podjęcia kompleksowych działań, mających na celu zapewnienie warunków do pełnego i w miarę możliwości samodzielnego funkcjonowania we wszystkich sferach życia, zarówno na poziomie indywidualnym, jak i społecznym. Temu celowi służą, między innymi, działania w ramach priorytetu Aktywna integracja.
Wzrastające wartości dotyczące bezrobocia powodują narastający problem degradacji (w wymiarze gospodarczym i społecznym) oraz sprzyjają tworzeniu się obszarów ubóstwa i wykluczenia społecznego. Zróżnicowanie zamożności mieszkańców wpływa na zdestabilizowanie postulowanego w dokumentach strategicznych zrównoważonego rozwoju badanego obszaru. Powstawanie obszarów biedy i ubóstwa może wpływać na pogorszenie konkurencyjności AJ oraz dodatkowo nasilić problemy demograficzne. Działania podejmowane w celu przeciwdziałania występowania wyżej opisanych zjawisk są elementarnymi składnikami ochrony społecznej. Polega ona na oferowaniu mechanizmów pozwalających osobom ubogim uniknąć poważnych trudności w obliczu zagrożeń, oferowanie środków wspierających osoby ubogie w staraniach o wyjście z ubóstwa oraz poprawę dostępu grup zmarginalizowanych do obu poprzednich instrumentów.
Posługując się danymi dotyczącymi zmiany liczby osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej według kryterium dochodowego i ekonomicznych grup wieku (tabela 3) można zauważyć, że liczba osób korzystających z pomocy społecznej w Aglomeracji Jeleniogórskiej zmniejszyła się w 2013 roku (w 13 gminach) o 3,13 % w relacji do 2009 r., w województwie dolnośląskim również odnotowano spadek wartości – 13,79 %.
Tabela 3: Zmiany liczby osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej według kryterium dochodowego i ekonomicznych grup wieku w Aglomeracji Jeleniogórskiej w latach 2009 i 2013
Kategoria | 2009 | 2013 | 2009=100 | Przyrost absolutny |
Liczba osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społ. w AJ | 16 141 | 15 636 | 96,87 | – 505 |
Liczba osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społ. w WDL (os.) | 214 009 | 184 509 | 86,21 | – 29 500 |
Udział AJ/WDL (%) | 6,60 | 8,47 | x | x |
Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL.
W relacji do 2009 r. największy spadek osób korzystających z pomocy społecznej w 2013 r. zanotowała gmina wiejska Mysłakowice (-189 os.), następnie miasto na prawach powiatu Jelenia Góra (-141 os.) oraz gmina miejsko-wiejska Mirsk (-130 os.). Przyczyn takiego stanu może być wiele. Jednym z nich niewątpliwie jest niewielki wzrost wartości dochodu, który jest podstawowym kryterium otrzymywania świadczeń z pomocy społecznej.
Zestawienie liczby osób korzystających z pomocy społecznej w latach 2009 i 2013 przedstawiono w tabeli poniżej.
Tabela 4: Liczby osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej według kryterium dochodowego i ekonomicznych grup wieku w poszczególnych gminach Aglomeracji Jeleniogórskiej oraz w województwie dolnośląskim w latach 2009 i 2013
Jednostka terytorialna | ogółem | |
ogółem | ||
2009 | 2013 | |
osoba | osoba | |
DOLNOŚLĄSKIE | 214009 | 184509 |
Karpacz | 310 | 266 |
Kowary | 1004 | 908 |
Piechowice | 443 | 544 |
Szklarska Poręba | 536 | 457 |
Janowice Wielkie | 306 | 283 |
Jeżów Sudecki | 416 | 389 |
Mysłakowice | 1140 | 951 |
Podgórzyn | 789 | 789 |
Stara Kamienica | 536 | 632 |
Gryfów Śląski | 781 | 725 |
Lubomierz | 566 | 518 |
Mirsk | 1130 | 1000 |
Wleń | 576 | 521 |
Wojcieszów | 626 | 600 |
Pielgrzymka | 662 | 618 |
Świerzawa | 832 | 923 |
Złotoryja | 707 | 733 |
Jelenia Góra | 4556 | 4415 |
Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL.
Tabela 4 obrazuje zmiany w liczbie osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej według kryterium dochodowego i ekonomicznych grup wieku w poszczególnych gminach Aglomeracji Jeleniogórskiej w latach 2009 i 2013. W większości jednostek AJ liczba osób korzystających z tego typu pomocy zmniejszyła się nieznacznie (13 gmin), w 4 gminach zwiększyła się, w jednej (Podgórzyn) pozostała na niezmienionym poziomie.
Wskaźnik korzystania z pomocy społecznej, obliczany jako udział osób w gospodarstwach domowych korzystających z pomocy społecznej w ludności ogółem, jest kolejnym miernikiem wskazującym tendencje występujące w zakresie problemów związanych z ubóstwem i wykluczeniem społecznym w Aglomeracji Jeleniogórskiej i województwie dolnośląskim.
Tabela 5: Wskaźnik osób korzystających z pomocy społecznejw poszczególnych gminach Aglomeracji Jeleniogórskiej oraz w województwie dolnośląskim w latach 2009 i 2013
Jednostka terytorialna | ogółem | poniżej kryterium dochodowego1 | powyżej kryterium dochodowego2 | |||
ogółem | ogółem | ogółem | ||||
2009 | 2013 | 2009 | 2013 | 2009 | 2013 | |
% | % | % | % | % | % | |
DOLNOŚLĄSKIE | 7,4 | 6,3 | 5,1 | 4,8 | 2,3 | 1,5 |
Karpacz | 6,2 | 5,3 | 3,4 | 3,5 | 2,8 | 1,9 |
Kowary | 8,7 | 7,8 | 7,3 | 6,8 | 1,4 | 1,0 |
Piechowice | 6,8 | 8,4 | 5,6 | 6,6 | 1,2 | 1,7 |
Szklarska Poręba | 7,7 | 6,7 | 5,6 | 5,4 | 2,1 | 1,2 |
Janowice Wielkie | 7,5 | 6,6 | 7,2 | 6,1 | 0,3 | 0,5 |
Jeżów Sudecki | 6,3 | 5,5 | 4,7 | 5,2 | 1,7 | 0,4 |
Mysłakowice | 11,3 | 9,3 | 8,6 | 8,4 | 2,8 | 0,9 |
Podgórzyn | 10,1 | 9,6 | 8,1 | 8,6 | 2,0 | 1,0 |
Stara Kamienica | 10,2 | 11,8 | 7,9 | 8,4 | 2,3 | 3,4 |
Gryfów Śląski | 7,8 | 7,2 | 5,9 | 5,9 | 1,9 | 1,2 |
Lubomierz | 9,5 | 8,3 | 7,6 | 7,0 | 1,8 | 1,3 |
Mirsk | 12,7 | 11,3 | 11,0 | 10,1 | 1,7 | 1,2 |
Wleń | 12,7 | 11,8 | 9,4 | 9,1 | 3,3 | 2,8 |
Wojcieszów | 15,9 | 15,5 | 12,9 | 13,6 | 3,0 | 1,9 |
Pielgrzymka | 14,2 | 13,3 | 11,9 | 11,5 | 2,3 | 1,8 |
Świerzawa | 10,8 | 11,9 | 8,9 | 10,9 | 1,9 | 1,0 |
Złotoryja | 10,0 | 10,3 | 7,2 | 7,9 | 2,8 | 2,4 |
Jelenia Góra | 5,4 | 5,4 | 4,3 | 4,3 | 1,0 | 1 |
1 – Zbiorowość poniżej kryterium dochodowego oznacza, że dochód na osobę w rodzinie/osobę samotnie gospodarującą nie był wyższy, niż ustalone w ustawie kryterium do uzyskania świadczenia pieniężnego. To kryterium w latach 2008 – 2011 i do 30 września 2012 r. wynosiło dla osoby w rodzinie 351 zł, a dla osoby samotnie gospodarującej 477 zł. Od 1 października 2012 r. to kryterium wynosi odpowiednio: 456 zł i 542 zł.
2 – Wyższe kryterium dochodowe obowiązuje w przypadku świadczeń realizowanych nieodpłatnie w ramach Programu Rządowego „”Pomoc Państwa w zakresie dożywiania”” oraz w ustalanych przez gminy zasadach odpłatności za usługi opiekuńcze
Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL.
W 2013 roku wskaźnik osób korzystających z pomocy społecznej dla Aglomeracji Jeleniogórskiej był wyższy niż średnia w województwie. 11 gmin w regionie AJ odnotowało spadek wartości wskaźnika osób korzystających z pomocy społecznej w 2013 r. w stosunku do 2009 r. – największy spadek wskaźnika odnotowano w gminie miejsko-wiejskiej Mirsk. Gminą, która charakteryzuje się największym wskaźnikiem osób korzystających z pomocy społecznej w 2013 r. jest Wojcieszów (15,5%), najmniejszy wskaźnik zanotowano w gminie miejskiej Karpacz (5,3%) – wielkość ta jest niższa od wskaźnika występującego w województwie oraz miasta na prawach powiatu – Jeleniej Góry.
Powyższe analizy wskazują, że zjawisko bezrobocia oraz ubóstwa jest jednym z ważniejszych problemów społecznych AJ wymagających interwencji w formie zintegrowanej.
Kolejnym czynnikiem warunkującym konieczność wsparcia w obszarze pomocy społecznej jest geriatryzacja społeczeństwa. Wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym (por. Tabela nr 6) w stosunku do ujemnego przyrostu naturalnego ludności w wieku przedprodukcyjnym (który w roku 2014 dla Aglomeracji Jeleniogórskiej wynosił –2 830) świadczy o postępującym starzeniu się społeczeństwa.
Tabela 6. Zmiany liczby ludności w wieku poprodukcyjnym w Aglomeracji Jeleniogórskiej w latach 2009, 2013 i 2014
Kategoria | 2009 | 2013 | 2014 | Przyrost absolutny w stosunku do roku 2009 |
Ludność w wieku poprodukcyjnym w AJ (os.) | 36 103 | 41 595 | 43 330 | 7 227 |
Ludność w wieku poprodukcyjnym w WDLN (os.) | 479 106 | 552 151 | 573 280 | 94 174 |
Źródło: opracowanie na podstawie BDL.
Na podstawie powyższej analizy zdiagnozowano:
- Słabości:Duża liczba osób bezrobotnych- wysoki poziombezrobocia (wyższy od akceptowalnego przez społeczeństwo), spadek aktywności zawodowej osób bezrobotnych w długim okresie,wysoki wskaźnik bezrobocia wśród osób w wieku 50+, wysoki wskaźnik mieszkańców AJ żyjących w sferze ubóstwa i konieczności korzystania z pomocy opieki społecznej, wysoki wskaźnik osób korzystających z pomocy społecznej, marginalizacja społeczna na obszarach wiejskich i poprzemysłowych,
- Problemy: Zmniejszenie aktywności zawodowej, trudności z powrotem na rynek pracy, dziedziczenie biedy i wykluczenia, starzenie się społeczeństwa.
- Rozwiązania: Typy projektów na rzecz integracji społecznozawodowej z elementami usług specjalistycznego poradnictwa (prawnego, rodzinnego, psychologicznego) dla osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym, ich rodzin oraz osób z ich otoczenia w celu poprawy ich sytuacji społeczno-zawodowej; wsparcie dla tworzenia i/lub działalności podmiotów integracji społecznej tj. centrów integracji społecznej, klubów integracji społecznej, zakładów aktywności zawodowej, warsztatów terapii zajęciowej.